Türkiye Süper Ligi kulüplerinin yaz transfer döneminde yaptıkları harcamaları The Athletic için Nick Miller kaleme almış, biz de ultras/Movement blog okurları için Türkçeye çevirdik.
Türkiye'nin Yaz Harcamaları: 'Çılgına döndüler. Parayı nereden bulduklarından emin değilim'
Bu yaz futboldaki para doğudan batıya gitti, özellikle bazı Avrupalı kulüpler yüklü kontratları olan topçularını paralarının tükenme endişe taşımayan hükümet destekli takımlara yolladılar.
Ve Suudi Arabistan oldukça fazla harcama yaptı değil mi?
Bugün bahsedeceğimiz ülke aslında Türkiye...
Piyasada dönen paranın miktarı Suudi Profesyonel Ligi kadar dramatik olmasa da , her geçen gün Galatasaray, Fenerbahçe ve az da olsa Beşiktaş'ın transferlerine baktıkça "Bunu nasıl yapıyorlar acaba?" sorusu sorduruyor.
Ve transfer penceresi Cuma gününe kadar açık olunca, bu isimlere yenileri de eklenebilir pek tabii ki.
Galatasaray, Wilfried Zaha, Hakim Ziyech (Suudi Arabistan'a gitmek üzereyken), Tanguy Ndombele ve Davinson Sanchez'i kadrosuna katarken, geçen sezon takımda kiralık olarak oynayan Mauro Icardi'nin transferini kalıcı hale getirdi. Fenerbahçe, Fred, Edin Dzeko, Dusan Tadic ve Cengiz Ünder'i transfer etti. Beşiktaş ise Alex Oxlade-Chamberlain, Ante Rebic ve Milot Rashica'yı kadrosuna kattı.
Transfermarkt web sitesine göre (ki bu verilerin biraz şüpheli bir şekilde ele alınması gerekir, futbol camiasındaki insanlar genellikle bu verilerin çok da yanıltıcı olmadığını söylese de), son iki yılda Premier Lig 4.2 milyar euro ile açıkça en büyük net harcamaya sahip olan ligdi.
İkinci sırada - kabul edelim ki oldukça gerilerde - Türkiye'nin Süper Lig'i, 101,9 milyon Euro ile yer alıyor.
Ve bu sadece transfer ücretleri.
"Bunlar sorunun bir parçası," diyor Türk futbol ekonomisi uzman yazar İsmail Sayan, "ancak maaşlar muhtemelen daha önemli bir sorun."
Galatasaray'ın beş büyük "şöhretli" transferinin tahmini maaşı, sadece bu isimler için yaklaşık 28 milyon Euro civarında. Bu oldukça şaşırtıcı çünkü Türk futbolunun iflas etmesi bekleniyordu. Türk futbolunun önde gelen kulüpleri için yakın zamanda mali kıyamet öngörülüyordu. Dört büyükler - Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray'ın yanı sıra 2022 şampiyonu Trabzonspor'un- kolektif borcu 2021 yılında yaklaşık 17 milyar Türk lirası, yani yaklaşık 1,7 milyar Euro civarındaydı.
Türk hükümeti - ülkenin kulüplerini kurtarmaktan bıkmış gibi görünerek - bir camı kıran oğluna harçlıklarından para kesen baba gibi para verip taksitler şeklinde geri ödeme planı koydu kulüplere. Türkiye Futbol Federasyonu eski başkanı Yıldırım Demirören, 2019'da "Türk kulüpleri artık mali olarak sürdürülebilir değil." şeklinde demeç vermişti. Ülkede ekonomik durum sadece futbolda kötü değil. Şubat ayındaki Türk-Suriye sınırındaki deprem öncesinde durum zaten kötüydü ve bu felaket daha fazla finansal sorun yarattı. Birkaç yıl önce 1 euro 8 Türk Lirasına denk gelirken, yazın başındaki genel seçimlerinden hemen sonra 30'un üzerine çıktı ve o zamandan beri 'istikrarlı' bir şekilde 28'e düştü.
Ve birkaç yıl önce, Türk kulüplerinin bu ekonomik sıkıntıyı biraz daha ciddiye aldığı hissediliyordu. Galatasaray, takımda en fazla para kazananlardan bazıları ile yolları ayırarak yıllık maaş faturasını 54 milyon Euronun üzerinden 27 milyon Euro gibi daha yönetilebilir bir seviyeye düşürmüş ve deneyimli yönetici Luis Campos ile ileride karlı bir şekilde satılabilecek genç hedefleri belirlemek için çalışıyordu. Fenerbahçe Mesut Özil'i transfer etmişti, ancak bu genellikle bir istisna olarak görülüyordu ve onlar da daha mütevazı, kar getiren transferlere bakıyordu. Beşiktaş'ın transfer politikası nispeten uygun maliyetli yerli yeteneklere odaklanmış gibi görünüyordu. Finansal Fair Play (FFP) kısıtlamaları da kulüpleri daha temkinli olmaya zorluyordu. Bu kısıtlamaları iyi bilen bir kaynağın ifadesiyle: "Federasyon bizi sağ ayamızdan astı, UEFA'da sol."
Parti bitmişti. İngiltere, İtalya ve İspanya'daki takımlardan şöhretli ama belki de yaşlanmış isimleri transfer etme dönemi artık son bulmuştu. Türk futbolunda her şeyin biraz daha tedbirli olması gerektiğine dair bir farkındalık olduğu görünüyordu.
Ya şimdi?
Pek de öyle değil. "Temelde, başa döndük gibi," diyor büyük İstanbul kulüplerinden birinin eski yönetim kurulu üyesi. Ve şimdi harcamalar devam ediyor.
"Tren şu anda rayda değil, çünkü delirdiler," şeklinde The Athletic'e demeç verdi bu makaledeki birçok kişi gibi ilişkilerini korumak için anonim konuşan önde gelen bir Avrupa oyuncu menajeri "Paranın nereden geldiğinden emin değilim."
Esas sorun oldukça basit ve aslında pek de yeni değil: Yıldız oyuncu sevdası. Türk taraftarlar büyük bir ismi seviyor ya da en azından yöneticiler böyle algılıyor.
Bu durum birçok ülkede de geçerli, ancak Süper Lig'in geleneksel olarak büyük Avrupa liglerinin dışında olması (sadece bir Türk takımı olarak Galatasaray, eski UEFA Kupası'nı, bugünkü Avrupa Ligi'ni 2000 yılında kaldırdığında) ismini İngiltere, Almanya, İtalya vb. yerlerde duyurmuş oyuncuları transfer etmekte ekstra bir gayrete gerek duyulmakta.
Türkiye'nin "yıldız oyuncu sevdası" tarafından ne kadar yönlendirildiğine dair bir fikir vermek için 2015'ten bir hikaye anlatalım.
Galatasaray şampiyon olmuştu, sezonun ortasında teknik direktör Cesare Prandelli'nin kovulmasına rağmen ligi kazanmışlardı ve bunu çoğunlukla Türk oyunculardan oluşan kadroya dayalı bir ekip ile yapmışlardı, Wesley Sneijder hâlâ oradaydı. Şimdi sıra Şampiyonlar Ligi'ndeydi. Ancak, yaz geldiğinde ve 2015-16 sezon kombineleri satışa çıktığında, bunları satmakta zorluk çekiyorlardı.
Öte yandan Fenerbahçe'nin sezonluk bilet satışları şehir genelinde havada uçuşuyordu, üstelik ligi ezeli rakiplerinin arkasında bitirmiş olmalarına rağmen. Neden mi? Fenerbahçe, Robin van Persie ve Nani'yi Manchester United'dan almıştı.
"Çoğu taraftar, şampiyon olduğunuz yerin havalimanı olduğuna inanıyor," diyor Sayan, Türk taraftarların gümrükten çıkarken yeni transferlere coşkuyla hoş geldin demelerine atıfta bulunarak. "Bu bir kısır döngü. Çünkü başkanlar taraftara şunu söyledi: 'Size yıldız getireceğiz ve şampiyon olacağız'. Bu yüzden taraftarlar takımları için en iyi oyuncuları istiyorlar."
Ve bunu yapmak için oldukça önemli maaşlar ödemeleri gerekiyor. Türk kulüpleri transfer ettikleri oyuncuların maaşlarını açıklıyor, bu yüzden bu rakamlara göre Galatasaray'ın toplam maaş yükü 50 milyon Euro'nun biraz üzerinde, Fenerbahçe'nin 42 milyon Euro civarında ve Beşiktaş'ın ise 31 milyon Euro civarında. Bu, Premier Ligin büyük kulüplerden oldukça düşük (Manchester United'ın bildirilen maaş yükü 230 milyon Euro), ancak onlar tamamen farklı bir gerçeklikte varlar. Daha uygun bir karşılaştırma belki de UEFA katsayılarında yedinci sırada yer alan Portekiz'deki üst düzey bir kulüp olabilir. Porto'nun yıllık maaş yükümlülükleri 27 milyon Euro civarında, Benfica'nın yaklaşık 37 milyon Euro ve Sporting Lizbon'un ise 24 milyon Euro civarında olduğu tahmin ediliyor.
Ancak dikkate alınması gereken önemli bir nokta, Türkiye'de futbolcuların maaşlarının çoğu diğer ülkelerde olduğu gibi brüt değil, net rakamlar üzerinden pazarlık yapılıp bildirildiğidir. Bu nedenle Fenerbahçe, Dzeko'ya yılda 4,2 milyon Euro ödendiğini söylediğinde, bu vergiyi içermez. Ya da bonusları. Ya da imza parasını. Dolayısıyla, bu kulüplerin ödediği gerçek rakamlar çok daha yüksektir, ancak tam olarak ne kadar olduğuna kesin bir şekilde karar vermek zor.
"Bunu bir iddia yarışı olarak nitelendiriyorum," diyor Türk futboluna dair geniş yazılar yazmış akademisyen, yazar ve editör Bora İşyar, "özellikle Galatasaray ve Fenerbahçe arasında."
Bu özellikle bu yaz doğruydu, üç büyük kulübün oyuncular için rekabet ettiği bir dönemde: Beşiktaş Tadic'i istiyordu, ancak o Fenerbahçe'ye gelmeye karar verdi; Fenerbahçe'nin adı haftalarca Zaha ile anıldı, ancak o Galatasaray'a geldi ve Galatasaray Fred'i kovalıyordu, ancak o Fenerbahçe'ye transfer oldu.
Zaha'nın transferi eğlenceli ve taraftara açık bir atışma başlattı: Galatasaray, eski Crystal Palace kanat oyuncusuna yılda yaklaşık 4,5 milyon Euro ödediklerini açıkladı, buna karşılık Fenerbahçe başkanı Ali Koç, bunun kesinlikle doğru olamayacağını çünkü Zaha'ya iki katı kadar teklif sunduklarını açıkladı ve Zaha'nın o teklifi reddettiğini söyledi "Açıkladıkları rakamlar yüzde 100 yanlış," dedi Koç.
Ancak Türk futbolunda, genelde olduğu gibi, en çok para harcayan takımın kesin olarak şampiyon olacağı anlamına gelmez. Son on yılda transfer piyasasında en çok harcama yapan kulüp, sadece iki kez şampiyon olmuştur. Sorun şu ki, insanları bu yolun doğru yol olduğuna ikna etmek pek sık işe yarıyor.
2022'de Dursun Özbek, Galatasaray başkanı oldu. Bu görevindeki ikinci dönemi, Burak Elmas başkanlığındaki önceki yönetimin tutumunun/mantıklı ama popüler olmayan politikalarının ardından tekrar seçildi. Elmas'ın kulübünü kısmaya ve onları daha sürdürülebilir hale getirmeye yönelik hamleleri, takımı 20 kulüplü ligde 13. sıraya demir atmasıyla sonuçlanmıştı ve taraftarlar, uzun vadeli istikrar anlamına geliyor olsa bile kısa vadeli acıyı çekmeye hazır değiller gibi görünüyorlardı. Elmas görevden alındı, Özbek geri döndü, Icardi, Lucas Torreira, Dries Mertens, Juan Mata ve Ocak ayında Nicolo Zaniolo gibi oyunculara milyonlar harcadı ve Galatasaray, 2019'dan bu yana ilk şampiyonluğuna, Fenerbahçe'yi 8 puan farkla geride bırakarak ulaştı.
Galatasaray'ın son iki sezonu, Türk futbolunda mali tedbirleri savunan herkes için neredeyse kabus gibidir. Kulüpleri kendi olanakları içinde yaşatmaya çalışanlar arasında buna pek ilgi yok.
"Geçen sezon Galatasaray yükselişe geçti, şampiyon oldular ve şimdi imzaladıkları oyuncularla daha da ileri gidiyorlar," dedi Süper Lig kulüplerinden eski bir sportif direktör The Athletic'e. "Bu durum diğerlerini de, örneğin Fenerbahçe'yi de aynı şekilde davranmaya itti. Sadece yarını düşünüyorlar, bir, üç veya beş yılı değil." Ve bu yüzden harcamalar devam ediyor.
Bu paraların nereden geldiği ise pek iyi bilinmiyor. Televizyon şirketlerinden gelmediği kesin çünkü yayın gelirleri giderek düşüyor. Lig, geçen yaz BeIN Sports ve Digiturk ile yaklaşık yılda 370 milyon dolar değerinde olduğu bildirilen yeni bir küresel yayın anlaşması yaptı. Yeni bir anlaşmaya varılmayacağı korkuları vardı, çünkü teklifler başlangıçta bu rakamın oldukça altındaydı ve 500 milyon dolarlık yıllık ödeme yapan önceki anlaşmanın çok altındaydı.
Şampiyonlar Ligi, başka bir gelir kaynağı ve UEFA'nın büyük dansından elde edilen para - yaklaşık 30 milyon Euro - Türk kulüplerinin genel bütçeleri açısından İngiltere gibi ülkelere kıyasla çok daha önemli. Şampiyonlar Ligi'nde olmak sadece sizin için iyi haber değil, tam tersi herkes için kötü haberdir: sadece bir takım için yer bulunuyor ve rakiplerinizin içinde olmaması, sizin olmanız kadar önemlidir.
"Şampiyonlar Ligi burada büyük bir oyun değiştirici," diyor Sayan. "Büyük kulüpler, her ne pahasına olursa olsun şampiyon olmak istiyorlar. Bu, Türkiye'de diğer ülkelerden çok daha önemli çünkü para, ciddi bir güç veriyor"
Türk futbolunun büyük gelir kaynaklarından biri de şirketlerle yapılan sponsorluk anlaşmaları. Öncelikle, Galatasaray, fevkalade bir dizi sponsora imza attı. Bu yaz, Azerbaycan devlet petrol şirketi SOCAR ile Avrupa müsabakaları için forma sponsorluğu yapmak için üç yıllık, 15 milyon Euro'luk bir anlaşma imzaladılar. Ayrıca ana forma sponsorluk anlaşmalarını, beş yılda 100 milyon Euro değerinde olduğu bildirilen araç kiralama şirketi Sixt ile yenilediler. Belki de en önemlisi, stadyumları için inşaat şirketi Rams Global ile yeni bir isim sponsorluğu anlaşması yaptılar. Anlaşmanın şartları tam olarak açıklanmamış ve sadece çeşitli değerler bildirilmiş olsa da, bu kadar önemli olan firmadan aldıkları yardımın yanında bunlar çok da önemli değil.
Icardi'nin saha içi kariyeri, kişisel hayatıyla ilgili hikayeler tarafından gölgede bırakılmış olabilir, ancak 30 yaşındaki futbolcu, geçen sezon Paris Saint-Germain'den kiralık olarak geldiği İstanbul'da başarılı bir performans sergiledi ve 26 maçta 23 gol attı. Ancak, bu kiralık anlaşmayı kalıcı hale getirme olasılığı ve Icardi'nin yıllık 6 milyon avroluk net maaşını ödeme olasılığı oldukça uzaktı, hatta kulübün mali açıdan serbestçe hareket etme yaklaşımına rağmen. İşte bu noktada Rams devreye girdi ve Arjantinli için belirli bir miktar parayı havuza attıklarını gururla duyurdular. "Mauro Icardi'nin Galatasaray'a transferine katkıda bulunmaktan çok mutluyuz," dediler.
Galatasaray, oyuncu satışlarından da para kazandı. Mısırlı golcü Mostafa Mohamed, Fransa Ligue 1'e Nantes'a yaklaşık 5,75 milyon Euro'ya gitti. Alpaslan Öztürk ve Fredrik Midtsjo'nun Süper Lig'e yeni katılan Pendikspor'a çift satışı biraz daha fazla getirdi. Eğer Zaniolo'nun Aston Villa'ya olan kirası kalıcı hale getirilirse, yalnızca 7 ay önce 15 milyon Euro'ya Galatasaray'a katılan İtalyan orta saha oyuncusu için paralarını iki katına çıkarabilirler ki bu son derece temiz iş anlamına gelir.
Galatasaray'ın büyük gelir kaynağından biri de bir gayrimenkul anlaşmasıdır. Kulüp, Ocak ayında İstanbul'un kuzeyinde Kemerburgaz'da yeni bir tesis yapmaya hazırlanıyor. Mevcut tesislerinin bulunduğu yerde lüks konutlar inşa edilecek - şehrin güney kıyısında bir bölge olan Florya'da - kulüp, bu mülkün yanı sıra devletten uygun bir fiyata satın aldığı komşu 40 dönümlük araziyi kullanarak gelir elde edecek. Galatasaray, bunun yaklaşık 13 milyar Türk lirası veya 455 milyon Euro getireceğini tahmin ediyor ve teorik olarak bu parayı devasa borçlarının en azından bir kısmını ödemek için kullanmayı düşünüyor. Bu bir teoridir, ancak bu makale için konuşanlardan birden fazla kişi, bunu görene kadar 'inanacağız' tavrını benimsedi.
Fenerbahçe'nin harcamaları genel olarak iki ana şekilde açıklanabilir. İlk olarak, ailesi ülkenin en zenginlerinden biri olan ve kulübe milyonlarca lira akıtan Ali Koc adlı başkanlarıdır, ki bu en azından Ozil transferinde fark edildi. Koc, akıllı bir adam ancak 2014'ten beri hiçbir kupa kazanamamış olmanın verdiği çaresizlik içindedir. Fenerbahçe, 1950'lerde ligin kurulmasından bu yana en uzun süreli şampiyonluk özlemini yaşamakta. "Bu durum onu içten içe yiyor," diyor Isyar. Koc, başkan olarak ikinci döneminde ve gelecek yıl tekrar aday olacağını söyledi ancak şu an ve o zaman arasında başka bir kupasız sezonun onu başkanlıktan edebileceğini bilmekte "Başkanların kulüpleri iyi bir mali zeminde tutmaktan ziyade şampiyonluklarla hatırlanan bu seçim döngüleri, kulüplerin uzun süredir kötü yönetildikleri anlamına gelmekte," diyor "Cehenneme Hoşgeldiniz" adıyla Türk futbolunun İngilizce olarak kitabının yazarı John McManus.
Diğer Fenerbahçe gelir kaynağı ise oldukça klasik ve mantıklı: son bir yıl içinde oyuncu satışlarından oldukça iyi bir kar elde ettiler. Arda Gül, bu yıl başlarında Real Madrid'e 20 milyon Euro başlangıç bedeliyle gitti. Almanya'nın Hoffenheim takımı, 2021'de yaklaşık 4 milyon Euro'nun biraz altına satın alınan Macar savunmacı Attila Szalai için yaklaşık 12 milyon Euro ödedi. Geçen yıl Napoli'ye Güney Koreli stoper Kim Min-jae'yi 18 milyon Euro'ya sattılar, bu da Fenerbahçe'nin bir yıl önce Çin'in Beijing Guoan kulübünden bu futbolcuya ödediği bedelin yaklaşık 15 milyon Euro karı anlamına geliyor. Çeşitli diğer, daha küçük ayrılıklar, oyuncu satışlarından elde ettikleri karı yaklaşık 50 milyon Euro civarına getirdi. Ve bu şekilde harcamalar devam ediyor.
Bu durum, bir noktada bazı şeyleri açıklıyor, ancak bu transferlerin neden bu kadar serbestçe devam ettiğine daha temel bir neden var, o da sonuçların olmaması.
"Türkiye'de futbol çok popüler," diyor Isyar. "Kimse bir kulübün - özellikle de büyük üçünün - iflas etmesini riske atmaz."
"Bütün büyük kulüpler kamusal kuruluşlardır (borsada işlem görmek anlamında)," diyor bu takımlardan birinin eski bir yöneticisi. "Ancak diğer şirketler olsalardı, yıllar önce borsadan çıkarılmış ve iflas etmiş olurlardı. Doğuracağı sosyal sonuçlar nedeniyle, tüm bu kulüpler iflas edemez. Herkes bunu biliyor.
"Yönetim kulübü iflas edecek noktaya getirirse, hükümetin onları kurtaracağından oldukça eminler."
Birkaç yıl önce durum 'çıkmaz bir noktaya' ulaştığında ve hükümet kulüplerin muazzam borçlarını geri ödemesi gerektiğinde ısrar ettiğinde, büyük bir avantaj elde ettiler. Borçları, uygun faiz oranlarıyla devlete ait bankaların ağı tarafından 'yeniden yapılandırıldılar'. Ve adil olmak gerekirse, şimdilik geri ödeme yapma konusunda bir çaba gösteriyor gibi görünüyorlar.
Bir somut sonuç, Finansal Fair Play (FFP) kurallarıdır. Farklı dönemlerde Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş, ya transfer yasağı ya da para cezaları veya esasen finansal düzensizlik dönemleri olarak nitelendirilebilecek 'uzlaşma anlaşmaları' şeklinde UEFA tarafından sorgulanmıştır. Ancak bunlar geçici rahatsızlıklar olarak görünüyor ve kalıcı bir caydırıcı olarak kabul edilmiyor. Şaşırtıcı olan, bu kulüplerin borçlarının halk tarafından nispeten az eleştirilmesidir. Bu, temelde kamu vergilerinin kulüpleri zor durumdan kurtarmak için kullanıldığı bir durum olması nedeniyle şaşırtıcıdır.
"Borç konusunda gerçek bir konuşma yok - bu konuşma, kimin ligde birinci olduğu ve kimin Şampiyonlar Ligi'nde olduğuyla ilgili" diyor Türkiye'de çalışan, ilişkilerini korumak için isminin açıklanmasını istemeyen bir menajer The Athletic'e.
Ancak bu durum değişiyor gibi görünüyor. "Bu konuda düşünen insanlar var şimdi, 'Bu iyi bir fikir mi?' diye soruyorlar" diyor Isyar. "Böyle bir hareket var gibi," diyor Sayan. "Birkaç yıl önce kimse umursamıyordu. Son birkaç yılda bazı sesler duyuyoruz. Hükümet borçtan memnun değil - bunun yanlış olduğunu biliyorlar."
Ancak şu an için Türk transfer penceresi hâlâ açık - Avrupa'nın çoğunluğunun Ocak ayına kadar kapandığı iki hafta sonra - ve daha fazla oyuncu gelebilir.
Ve böylece, harcamalar hala devam ediyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder